De Sint-Augustinuskerk is een bijzonder en beeldbepalend bouwwerk aan de Oudegracht, midden in het centrum van Utrecht. Vanaf 2016 zijn er in twee fasen restauratiewerkzaamheden uitgevoerd, waarbij zowel het interieur, als het exterieur in ere zijn hersteld. Het doel van de restauratie was om de kerk, die van groot historisch en maatschappelijk belang is, gereed te maken om haar bezoekers weer te kunnen ontvangen, en hen de unieke kerkbeleving terug te geven die past bij dit bijzondere gebouw.
Dit project wordt uitgevoerd in opdracht van de St. Martinusparochie.
Neo-classicistische Waterstaatskerk
De Sint-Augustinuskerk is de eerste grote katholieke kerk die in Utrecht werd gebouwd na het herstel van de godsdienstvrijheid. De neo-classicistische binnenstadskerk, een van de vroegste Waterstaatskerken, functioneert momenteel nog volop voor de eredienst en opent dagelijks haar deuren voor parochianen en toeristen. Een grootschalige restauratie was echter noodzakelijk om de toekomst van de kerk te borgen, en de ervaring van de bezoekers te optimaliseren.
De eerste fase van de restauratie had betrekking op het exterieur. In deze fase is onder andere het pannendak vervangen, en zijn er funderingswerkzaamheden uitgevoerd. Ook zijn er nieuwe kleuren op de gevel aangebracht, waardoor de entree vanaf de gracht zijn originele allure weer uitstraalt.
Een restauratie van formaat
De tweede fase van de restauratie betreft de restauratie van het interieur. In ons ontwerp combineerden we de restauratieve ingrepen met het toekomstbestendig maken van de kerk. Het comfort van kerk is verhoogd, het gebouw verduurzaamd, de brandveiligheid verbeterd en het gebruik van de verschillende ruimtes geoptimaliseerd.
Stucplafond
De werkzaamheden omvatten onder andere de restauratie aan het rococo stucwerk van het plafondgewelf, uitgevoerd door Gennissen BV. Het stucwerk is in de onderlaag vastgezet met verzonken pluggen. Het aantal benodigde pluggen – zo’n 20.000! – toont aan dat deze restauratie van ongekende grootte is.
In het tijdschrift MONUMENTAAL verschenen drie artikelen over de restauratie van de Sint-Augustinus
De werkzaamheden zijn mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van de provincie Utrecht in het kader van de regeling Erfgoedparels, naast de eigen investering van door het Bisdom Utrecht en de St. Martinusparochie.
Van scheuren, naar schijnen
Om het tongewelf te kunnen restaureren moest een omvangrijk steigercomplex worden opgebouwd, van tenminste zeven lagen. Het is spectaculair om op deze hoogte te werken, en bijzonder om alle ornamenten van dichtbij te kunnen bekijken én te onderzoeken. Na kleuronderzoek aan orgel, kroonluchter, altaar, en gewelf, uitgevoerd door restaurator historische binnenruimten Claudia Junge, was alle kennis in huis om het kerkinterieur weer in ere te herstellen.
Muurschildering, glas-in-lood, altaar
Nu is het bonte ensemble weer zichtbaar gemaakt: het niervormige glas-in-lood-tableau met voorstelling van het Lam Gods is hersteld, de glas-in-lood-panelen die samen een sterrenhemel vormen, vangen het zonlicht weer, de vakkundig gerestaureerde muurschildering van Harry Sterk is weer goed te zien, en het altaar, dat van top tot teen ontdaan is van zijn nieuwste verflagen, is dé blikvanger die je bij binnenkomst mee omhoog neemt langs al deze onderdelen.
Maarten Peek, architect bij Hylkema Erfgoed: “Wie nu de Sint-Augustinus binnenstapt, ervaart de entree heel anders dan een aantal jaar geleden. Vondsten die werden gedaan maakten dit eindresultaat onvermijdelijk. Ondanks het feit dat het interieur van de kerk nu bestaat uit elementen uit verschillende bouwfases, is er een totaalbeeld ontstaan waarbij alle afwerkingslagen beter tot hun recht komen: alles klopt en valt samen. Dat zie je zodra je de eerste paar stappen de kerk inzet.”
Open voor publiek
Na het uitbreiden van het priesterkoor en het terugplaatsen van de opgeknapte kerkbanken is de kerk sinds 3 december 2023 weer geopend voor de eredienst, en kan ook de nieuwsgierige (kerk)liefhebber een kijkje nemen.